Udhëzues për raportimin e zgjedhjeve - AL AL

Rregulla të zbatueshme për të gjitha mediat

Gazetarët shqiptarë që mbulojnë zgjedhjet duhet të veprojnë brenda kufijve të rreptë ligjorë, veçanërisht kur raportojnë mbi çështje të ndjeshme që përfshijnë kritika politike, akuza publike apo gjuhë të ngarkuar emocionalisht. Kodi Penal i Republikës së Shqipërisë përmban dispozita të qarta lidhur me shpifjen, gjuhën e urrejtjes dhe nxitjen e dhunës, të gjitha këto zbatohen plotësisht gjatë fushatave zgjedhore. Këto norma ligjore nuk ekzistojnë për të kufizuar lirinë e shtypit, por për të siguruar që proceset demokratike të mbeten të lira nga dezinformimi, retorika nxitëse dhe stereotipizimi i dëmshëm.

Fyerja dhe shpifja

Sipas Neneve 119 dhe 120 të Kodit Penal:

  • Fyerja (Neni 119): Fyerja e qëllimshme ndaj një personi tjetër konsiderohet kundërvajtje penale. Nëse fyerja kryhet publikisht, ndaj disa personave ose përsëritet, dënimi rritet.
    – Dënimet përfshijnë gjoba që variojnë nga 50,000 deri në 3,000,000 lekë.
  • Shpifja (Neni 120): Përhapja e qëllimshme e informacionit të rremë që cenon nderin ose dinjitetin e një personi tjetër është e dënueshme.
    – Kjo vlen njësoj si për deklaratat e bëra publikisht ashtu edhe për ato të shpërndara nëpërmjet mediave.
    – Dënimet variojnë nga 50,000 deri në 3,000,000 lekë, në varësi të faktit nëse vepra është kryer publikisht apo është e përsëritur.

Këto dispozita janë veçanërisht të rëndësishme gjatë periudhave zgjedhore, kur figurat politike janë shpesh në qendër të vëmendjes së mediave. Ndërsa gazetaria kritike mbrohet, gazetarët duhet të sigurohen që raportimet e tyre të bazohen në fakte të verifikuara.

Gjuha e urrejtjes dhe nxitja e urrejtjes Rracore

Kodi Penal i Shqipërisë e kriminalizon në mënyrë të qartë gjuhën e urrejtjes, si në mjediset fizike ashtu edhe ato online. Nenet që lidhen veçanërisht me gazetarët përfshijnë:

  • Neni 119/a dhe 119/b: Trajtojnë shpërndarjen dhe përdorimin publik të materialeve raciste ose ksenofobe përmes sistemeve kompjuterike.
    – Çdo gazetar apo media që shpërndan këtë përmbajtje, edhe në formë citimi apo komenti, rrezikon përgjegjësi penale nëse nuk e vendos në kontekstin e duhur ose nuk e dënon qartë.
  • Neni 265 – Nxitja e urrejtjes ose e grindjeve: Ky nen ndëshkon çdo nxitje të urrejtjes apo përçarjes në baza racore, etnike, fetare ose për shkak të orientimit seksual, përfshirë përgatitjen ose shpërndarjen e materialeve që mund të nxisin konflikt.
    – Dënim me burgim nga 2 deri në 10 vjet.
  • Neni 266 – Thirrja për urrejtje kombëtare: Kriminalizon nxitjen publike të urrejtjes apo dhunës ndaj një grupi popullsie, veçanërisht kur kërcënohet paqja publike.
    – Kjo përfshin nxitjen e armiqësisë, shpifjen ose thirrjet për veprime arbitrare ndaj komuniteteve të veçanta.
    – Dënim me burgim nga 2 deri në 8 vjet.

Këto nene bëhen veçanërisht të ndjeshme gjatë fushatave zgjedhore, kur retorika politike mund të përshkallëzohet dhe të përçohet apo të amplifikohet nga mediat. Gjatë raportimit të deklaratave nxitëse të bëra nga aktorë politikë, gazetarët duhet të tregojnë kujdes që të mos riprodhojnë gjuhën e urrejtjes pa kuadrimin e duhur, pa kontekst apo pa dënim të qartë të saj. Dështimi për ta bërë këtë mund të konsiderohet bashkëpërgjegjësi sipas ligjit.

Përhapja digjitale dhe përgjegjësia online

Raportimi modern gjatë fushatave zgjedhore përfshin shpesh publikime digjitale dhe angazhim në rrjetet sociale. Kodi Penal e njeh këtë realitet:

  • Përhapja e gjuhës së urrejtjes apo përmbajtjes shpifëse përmes platformave online trajtohet me të njëjtën seriozitet si në mediat tradicionale.
  • Gazetarët dhe drejtuesit e mediave mbajnë përgjegjësi për përmbajtjen që publikojnë ose mbështesin në kanalet zyrtare digjitale, përfshirë faqet e internetit, faqet në “Facebook” dhe kanalet në “YouTube”.

Kjo barazi ligjore midis platformave digjitale dhe atyre tradicionale nënkupton që gazetarët duhet të zbatojnë të njëjtin standard rigoroz redaktimi dhe vetëdije ligjore edhe në mjediset online, ashtu siç do të bënin në shtyp apo në televizion.

Mbrojtje të posaçme gjatë zgjedhjeve: Kreu X i Kodit Penal

Përtej dispozitave të përgjithshme për shpifjen dhe nxitjen, Kodi Penal i Shqipërisë përfshin edhe Kreun X, i cili trajton veprat penale që ndikojnë në zgjedhjet e lira dhe sistemin demokratik të zgjedhjeve. Edhe pse ky kapitull fokusohet kryesisht në veprime si blerja e votës, pengimi i procesit zgjedhor dhe falsifikimi, fryma e tij thekson rëndësinë e ruajtjes së drejtësisë dhe ligjshmërisë gjatë gjithë procesit zgjedhor, përfshirë edhe mbulimin mediatik.

Në këtë kontekst, raportimi nxitës apo shpifës, që cenon besimin e publikut te procesi zgjedhor, apo që shtrembëron paraqitjen e kandidatëve në mënyra që deformojnë garën demokratike, mund të kontribuojë në krijimin e një ambienti manipulimi apo shtypjeje zgjedhore. Prandaj gazetarët duhet të jenë veçanërisht vigjilentë gjatë periudhave zgjedhore.

Këshilla praktike për gazetarët

Për të vepruar në mënyrë të sigurt dhe të përgjegjshme brenda kërkesave ligjore, gazetarët që mbulojnë zgjedhjet duhet të ndjekin këto praktika:

  • Verifikoni çdo informacion përpara publikimit, veçanërisht kur ai lidhet me karakterin, integritetin apo të kaluarën penale të një kandidati.
  • Shmangni përsëritjen e drejtpërdrejtë të gjuhës së urrejtjes, edhe nëse ajo vjen nga një figurë publike, përveç rasteve kur raportimi e vendos qartë në kontekst dhe e sfidon atë.
  • Mos amplifikoni thashetheme apo pretendime të paverifikuara, sidomos ato që mund të nxisin armiqësi ndaj individëve apo komuniteteve.
  • Përdorni gjuhë të kujdesshme kur përshkruani grupe apo individë, sidomos kur bëhet fjalë për komunitete etnike, fetare apo të margjinalizuara.
  • Siguroni të drejtën e përgjigjes për personat që janë subjekt kritike, siç kërkohet nga kodet etike të gazetarisë dhe rregulloret zgjedhore për mediat.

Media audiovizive

Ligji Nr. 97/2013 “Për Median Audiovizive” (i ndryshuar)

Ky është ligji kryesor që rregullon mediat transmetuese në Shqipëri. Ai përcakton strukturën dhe funksionet e Autoritetit të Mediave Audiovizive (AMA), si organi rregullator kombëtar përgjegjës për licencimin, monitorimin dhe zbatimin e standardeve për radion dhe televizionin. Dispozitat kyçe që lidhen me zgjedhjet përfshijnë:

  • Garantimi i pluralizmit mediatik: Ligji kërkon që spektri i mendimeve politike dhe shoqërore të përfaqësohet në mënyrë të drejtë, veçanërisht gjatë fushatave zgjedhore.
  • Mbulim i balancuar: Transmetuesit publikë dhe privatë janë të detyruar të sigurojnë që lajmet dhe programet politike të paraqesin përmbajtje të balancuar dhe të paanshme.
  • Monitorimi i përmbajtjes zgjedhore: AMA, në bashkëpunim me Komisionin Qendror të Zgjedhjeve (KQZ), monitoron transmetuesit për të siguruar respektimin e rregullave të mbulimit të fushatës. Për mbulim të paekuilibruar apo diskriminues mund të vendosen ndëshkime.